سیمای فرزانگان (13) - استاد پروفسور دکتر محمد حسن خالصی

سیمای فرزانگان (13) - استاد پروفسور دکتر محمد حسن خالصی

                            
بنیانگذار جراحی نوین گوش ایران
نیز از خاکیان گسست و به افلاکیان پیوست. " ولی نشد
که روبروی وضوح کبوتران بنشیند
ورفت تا لب هیچ
وپشت حوصله نورها دراز کشید "
حدود 25 سال پیش در خدمت زنده یاد استاد دکتر محمد ابراهیم صافی چشم پزشک نامدار گلپایگانی بودم. صحبت در باره ی چهره های علمی و ستاره های فروزان آسمان علم و ادب شهرستان گلپایگان به میان آمد. ایشان فرمودند این مطلبی را با اطلاع کامل بیان می کنم :
" در خاور میانه فقط دو نفر در زمینه ی گوش حرف اول را میزنند ,
اول دکتر محمد حسن خالصی در ایران , دوم پزشکی در هندوستان.
زمانی که برای درمان گوش مرحوم مادرم به مطب ایشان مراجعه کردم با انسانی آرام , متین و مؤدب , شیک پوش و خوش برخورد روبرو شدم که همگان را شیفته ی اخلاق و مَنِش خویش می کرد.
در مطب این جملات جلب توجه می کرد :
" زمانی را که برای معاینه و مداوای بیماران قبل از شما ضروریست مسلماً برای شما نیز در نظر گرفته می شود." قبل از سال ۱۳۳۳ تعداد متخصصان گوش و گلو و بینی در ایران از بیست نفر تجاوز نمی‌کرد در ایران دو بخش تخصصی برای این رشته بیشتر نبود که هر دو در تهران یکی در بیمارستان امیر اعلم و دیگری در بیمارستان فارابی فعالیت داشت. از راه اندازی دانشکده‌های پزشکی در شهرستانها مثل تبریز و شیراز چندسالی بیش نمی‌گذشت. دانشگاه ملی هم تازه افتتاح شده بود ولی هیچ‌یک از این سه دانشگاه فارغ‌التحصیل متخصص در رشته گوش و گلو و بینی نداشتند. هر دو بخش گوش و گلو و بینی تهران تابع استاد کرسی دانشکدهٔ پزشکی بودند. آن موقع از برگزاری جلسات علمی خبری نبود. اندک اندک پزشکان عالیقدر این حوزه، وارد صحنه شدند که یکی از برجستگان آنان دکتر محمد حسن خالصی بود که با زنده یاد دکتر حسین مرشد که به عنوان متخصص گوش و گلو و بینی در بهداری ارتش فعالیت می‌کرد، به فکر تشکیل جلسات علمی افتاد.

                                    

سال ۱۳۵۶ با ریاست دکتر خالصی (و دبیری دکتر مرشد) اولین کنگره بین‌المللی گوش و گلو و بینی در تهران برگزار شد و اساتیدی از آمریکا و فرانسه و سوییس در آن شرکت کردند. سال ۱۳۷۳ نیز دکتر خالصی رئیس کنگره ی مزبور بود. " ای زندگان خوب پس از مرگ  خونینه جامه‌های پریشان برگ برگ
در بارش تگرگ  آنان! که جانتان را  از نور و شور و بویش و رویش سرشته‌اند
تاریخ سرفراز شمایان به هر بهار  در گردش طبیعت تکرار می‌شود  زیرا که سرگذشت شما را به کوه و دشت  بر برگ گل به خون شقایق نوشته‌اند"
ازجمله تالیفات دکتر محمد حسن خالصی «گذاری به تاریخ اتولوژی»، مبانی علم شنوائی، مبانی فیزیولوژی عصبی، کاشت حلزون شنوایی و سابقه مغز، همچنین کتاب «پدیده خود ایمنی و بیماریهای گوش (اتوایمیونولوژی)» است. خود ایشان در معرفی این اثر توضیحات زیر را داده‌است:
ساختار اصلی سیستم ایمنی حیوان به نحوی است که شرایط عادی در مقابل عناصر سازنده خود بدون واکنش است بعبارت دیگر مکانیسم‌های ایمنی طوری است که بدن اجزاء خودی را تحمل می‌کند و غیرخودی را از بین می‌برد. گاهی این مکانیسم تحمل شکسته می‌شود و منجر به پاسخ ایمنی هومورال ویا سلولی در مقابل عناصر خودی می‌گردد.
در بسیاری موارد این واکنشهای ایمنی بوجود می‌آیند، اما هیچگونه ضایعه یا بیماری ایجاد نمی‌کنند. اما در بعضی شرایط وجود آنها باعث آسیبهای نسجی و بیماریهای اتو ایمیون می‌گردد. طیف وسیعی از بیماریهای اتو ایمیون بدین ترتیب ایجاد شده‌اند. در یک سمت این طیف بیماریهای اتو ایمیون مختص عضو قرار دارند که در آنها اتو آنتی‌بادی منحصراً علیه عناصر و اجزاء آن عضو عمل می‌کند. نمونه این گونه، بیماریGraves و بیماریHashimoto است. در طرف دیگر طیف، بیماریهای اتو ایمیون غیر وابسته به عضو واقع اند که در آنها بیماری منحصر به یک عضو نمی‌باشد. نمونه این گروه که بیماری‌های اتو ایمیون سیستمیک نیز نامیده می‌شود، بیماری لوپوس اریتماتوز منتشر (SEL) است.
بین این دو گروه بیماریهائی هستند که در آنها ضایعه در یک عضو خاص متمرکز است. اما آنتی‌بادی (اتو آنتی‌بادی) مختص آن عضو نمی‌باشد. نمونه این گونه، بیماری سیروز اولیه صفراوی است، که در آن مجاری صفراوی هدف اصلی است، اما آنتی‌بادی علیه ما یتوکندریها است که در همه سلولهای بدن وجود دارند. بیماری وابسته به اتو ایمیونیتی در گوش جایگاهی نزدیک به بیماریهای شناخته شده ویژه عضو در این طیف دارد. گرچه ابهاماتی در این زمینه موجود است.
درگیری گوش بخصوص گوش داخلی در جریان بیماریهای اتو ایمیون سیستمیک از گذشته دوری مشا هده شده بود. اما ابتلا به آن بعنوان تنها عضو مبتلا ابتدا در ۱۹۵۸ توسط Lehnhardt و سپس در ۱۹۷۹ بوسیله Mc Cabe مورد توجه قرار گرفت. از آن تاریخ به بعد مطالعات و تحقیقات بسیار فراوانی در زمینه ایمیونوپاتولوژی و به ویژه شناخت آنتی‌ژن هدف در این بیماری به عمل آمده‌است.
فقدان این دانشمند والامقام را به همسر گرانقدر و فرزندان در سوگ نشسته , جامعه ی پزشکی ایران بویژه پزشکان شهرستان گلپایگان و مردم شریف آن سامان تسلیت می گویم.